Γράφει ο π. Ηλίας Μάκος για Romfea.gr Πρόκειται για ένα σπουδαίο ιστορικό μνημείο, που από το 1281 έως σήμερα αντέχει στο χρόνο και στέκει όρθιο, δηλαδή εδώ και 738 χρόνια. Είναι η «κόκκινη» (εξαιτίας του πλήθους των πλίνθων, που διακοσμούν τους εξωτερικούς της τοίχους) εκκλησία στις πλαγιές των Τζουμέρκων, αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Πρόκειται για το ναό μονής, εκτός από τον οποίο δεν έχει σωθεί το παραμικρό από τα κελιά ή τα προσκτίσματά της. Λέγεται και Παναγία Βελλάς, καθώς για κάποιο διάστημα αποτέλεσε μετόχι της ομώνυμης μονής, αλλά και «Βασιλομονάστηρο», καθώς πιθανολογείται ότι στο μακρινό παρελθόν, ήταν βασιλικό μοναστήρι, που κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε. Στο χώρο είναι φανερή η παρουσία του Θεού, όπου η απελπισμένη ψυχή αναζητά την ανάπαυσή της. Πάνω από επτά αιώνες, ανάμεσα στα πυκνά φυλλώματα του τοπίου, χύνεται πλούσιο το φως της Ορθοδοξίας. Σ' αυτό το πανάρχαιο πέρασμα του χρόνου, παρά τους κατακτητές, που κυρίευσαν την περιοχή, δεν υπήρξαν στιγμές, όπου οι θεϊκές ακτίνες έσβησαν. Ο ΧΡΟΝΟΣ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ Η χρονολογία ανέγερσης και τοιχογράφησης του καθολικού, σύμφωνα με την ανάγνωση της αποσπασματικά σωζόμενης κτητορικής επιγραφής και το συνδυασμό των στοιχείων, τοποθετείται στα τέλη του 13ου αι., με πιο αποδεκτό απ' όλους τους ερευνητές το έτος 1281. Η μονή ιδρύθηκε επάνω στη στρατηγικής σημασίας οδική αρτηρία, αρκετά μακριά από την πρωτεύουσα Άρτα, με τη συνδρομή του Θεοδώρου Τζιμισκή και του αδελφού του Ιωάννη, κατά τη βασιλεία του δεσπότη Νικηφόρου και της συζύγου του Άννας Παλαιολογίνας. Όποιος βρεθεί εκεί ποθεί να τρυγήσει το νέκταρ των άπειρων εμπειριών. Όλα φανερώνονται σε μια αδιάκοπη έκσταση. Η ιερότητα, το χρώμα, το άρωμα και η ευαισθησία πλανώνται στον αέρα. Η διάρκειά τους χρωστιέται στη χριστιανική ρίζα της ύπαρξής τους. ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Κωνσταντίνα Ζήδρου, αρχιτεκτονικά, η κόκκινη εκκλησία ανήκει στη «Σχολή του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Έχει κτιστεί στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου δίστυλου ναού. Πρόκειται για ένα σχεδόν ορθογώνιο κτίριο, με τρίπλευρη αψίδα στα ανατολικά και ορθογώνιο νάρθηκα στα δυτικά. Εξίσου σημαντικά είναι και τα ευρήματα στο εσωτερικό του ναού. Πρόκειται για τα σωζόμενα τμήματα του αρχικού γύψινου τέμπλου, αλλά και σπαράγματα του τοιχογραφικού του διακόσμου. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΥΗΣΗΣ Μαθητεύει κανείς σ' αυτό το βυζαντινό μνημείο. Κυρίως πνευματικά, αφού νιώθει μια λειτουργία μύησης. Ο απρόσωπος κόσμος, παίρνει να γίνεται πρόσωπο. Μέσα στο ναό, μαθαίνεις να βλέπεις. Και παρατηρείς ότι ο Θεός είναι απόλυτα αναίτιος για το κακό και πως σ' αυτόν δεν υπάρχει καμία ιδέα, κανένα νοητό σπέρμα του κακού. Αν κανείς φέρει στο νου του την αλήθεια της καλοσύνης του Θεού, απ' όπου πηγάζουν όλες οι άλλες αλήθειες, τα ανθρώπινα σοφίσματα θα καταρρεύσουν από μόνα τους.